De last onder bestuursdwang is een bestuursrechtelijk instrument die een herstellende sanctie bevat. De last onder bestuursdwang vindt haar grondslag in de Algemene wet Bestuursrecht (hierna ‘Awb’), meer specifiek in titel 5.3 van de Awb. De last onder bestuursdwang kent in tegenstelling tot de bestuurlijke boete geen bestraffende functie, maar enkel een herstellende functie.
De wet legt de last onder bestuursdwang als volgt uit: ‘een herstelsanctie inhoudende een last tot geheel of gedeeltelijk herstel van de overtreding en de bevoegdheid van het bestuursorgaan om de last door feitelijk handelen ten uitvoer te leggen, indien de last niet of niet tijdig wordt uitgevoerd.’ De last onder bestuursdwang ziet dus op het herstellen van een onrechtmatige situatie naar een rechtmatige situatie. Indien de burger onder de last het onrechtmatige niet hersteld, dan heeft het bestuursorgaan de bevoegdheid om dit te doen op kosten van de burger.
Evenals de bestuurlijke boete mag een last onder bestuursdwang alleen worden opgelegd als die bevoegdheid daartoe is gegeven in een bijzondere wet, zoals de Gemeentewet of de Arbeidsomstandighedenwet. Meestal is de bevoegdheid tot het opleggen hiervan geformuleerd als een beleidsvrije bestuursbevoegdheid. Dit noemen we ook wel een discretionaire bevoegdheid. Het bestuursorgaan is dus doorgaans niet verplicht om een last onder bestuursdwang op te leggen.
Indien de burger een overtreding begaat, bijvoorbeeld het openen van de binnen-horeca terwijl dat nog niet is toegestaan, kan een bestuursorgaan een last onder dwangsom opleggen. Dit doet het in een beschikking. In de beschikking staan de te nemen herstelmaatregelen en de termijn waarbinnen die moeten worden gedaan. In de regel wordt een termijn toegekend voor de herstelsanctie. Dit noemen we de begunstigingstermijn. In deze termijn kan de burger zelf de herstelmaatregelen verrichten, waardoor het bestuursorgaan dit niet hoeft te doen. Echter, in geval van spoed (bijv. Met het Corona-virus) kan het bestuursorgaan hieraan voorbijgaan en zelf direct overgaan tot de herstelsanctie.
Indien de burger het niet eens is met de last onder bestuursdwang, kan deze in bezwaar gaan bij het betreffende bestuursorgaan. Hiervoor heeft de burger zes weken de tijd, te rekenen vanaf de dag nadat de beschikking op voorgeschreven wijze is bekend gemaakt. Let wel, het instellen van bezwaar heeft geen schorsende werking van de last onder bestuursdwang. Dit betekent dat de last onder bestuursdwang via het bezwaar niet kan worden uitgesteld.